امیرفرهنگی

بدن انسان در طول زندگی به صورت مداوم در معرض عوامل تشدید کننده ایجاد لخته خون قرار دارد که در رقابت با سیستم ضد انعقادی داخل بدن هستند. زمانی که قدرت و شدت عوامل لخته ساز در بدن بیشتر از قدرت فاکتورهای ضد انعقادی باشد ، ترومبوز یا لخته خون ایجاد خواهد شد. واقعیت این است که به جز تعداد کمی از این عوامل ، بسیاری از آنها هنوز تشخیص داده نشده اند و معلوم نیست که چرا برخی از افراد بیشتر از دیگران در معرض ایجاد لخته خون هستند. شاید مهم ترین توجیه این استعداد به ترومبوز ، وجود زمینه ژنتیکی و ارثی افراد باشد. جهش های ژنتیکی که از قبل در بدن افراد وجود دارند و فرد با آنها به دنیا می آید ، باعث می شوند تا به صورت خودبخودی یا با کوچکترین تحریک بیرونی ، لخته خون تشکیل شود. برعکس ، افرادی که زمینه ژنتیکی تشکیل لخته خون را ندارند ، شاید تا پایان عمر علی رغم همه بیماری های اکتسابی دچار لخته خون نشوند.

در کنار زمینه ژنتیکی ، عوامل متعدد اکتسابی هم هستند که در طول زندگی ایجاد می شوند و می توانند موجب لخته شدن خون در وریدها و شریان های افراد بشوند. این عوامل اکتسابی عموماً به تنهایی قدرت لازم برای تشکیل ترومبوز را ندارند و با اثر بر زمینه ارثی و جهش های ژنتیکی افراد عمل می کنند وموجب تشکیل لخته خون می شوند. زمانی که مجموعه عوامل خطر ایجاد ترومبوز از آستانه لازم برای ایجاد لخته خون فراتر بروند ، لخته خون ایجاد خواهد شد.

عوامل ژنتیکی شناخته شده برای ترومبوز:

سابقه خانوادگی تشکیل لخته خون
جهش فاکتور 5 انعقادی به صورت هتروزیگوت و هموزیگوت  (Factor V leiden) - افزایش فعالیت
جهش در ژن پروترومبین - افزایش فعالیت
افزایش سطح فاکتورهای 8 - 9  و 11
جهش در ژن آنتی ترومبین - کاهش فعالیت
جهش در ژنهای پروتئین C و S - کاهش فعالیت 

عوامل اکتسابی برای تشکیل ترومبوز:

افزایش سن
جراحی به ویژه جراحی های ارتوپدی ، لگن و اعمال بزرگ
بی حرکتی و بستری شدن در بیمارستان برای بیماری های داخلی
کانسر و بدخیمی ها
چاقی به ویژه چاقی مفرط
حاملگی و دوره بعد از زایمان
مصرف هورمونهای جنسی مانند قرص های ضدبارداری
سندرم آنتی فسفولیپید
هیپر هموسیستئینمی

Provoked or Un-Provoked

در سالهای گذشته تاکید زیادی بر روی بررسی عوامل ژنتیکی و جهش های ژنتیکی می شد ، ولی طبق دستورالعمل های جدید بررسی و درمان DVT ، بررسی این فاکتورها توصیه نمی شود. طبق گایدلاین ACCP ، از نظر عوامل زمینه ساز برای تشکیل لخته خون در وریدهای اندام تحتانی ، بیماران به دو گروه تقسیم می شوند:

الف - Provoked

از بین عوامل اکتسابی ایجاد DVT هر کدام از فاکتورهای زیر به تنهایی می توانند موجب بروز بیماری بشوند. به عبارت دیگر حتی با پایین بودن زمینه تشکیل ترومبوز هم این عوامل می توانند لخته خون ایجاد کنند. مانند:

1- وجود کانسر

2- جراحی در 4 هفته گذشته به ویژه جراحی های ارتوپدی و نروروسرجری

3- حاملگی و دوره بعد از زایمان

4- بی حرکتی بیش از 3 روز

اگر فردی با سابقه هر کدام از عوامل فوق دچار ترومبوز شده باشد ، بیماری وی Provoked  تلقی شده و نه تنها احتیاج به بررسی مسایل ژنتیکی ندارد بلکه درمان ضد انعقادی هم برای دوره محدود یا تا زمان برطرف شدن عامل زمینه ای توصیه می شود.

ب - Un-Provoked

اگر فردی بدون داشتن عوامل اکتسابی قوی که در بالا ذکر شد به DVT مبتلا شود ، بیماری وی Un-provoked  تلقی می شود. این افراد از زمینه ژنتیکی بالایی برخوردار هستند و لازم است برای مدت طولانی تر و شاید تا پایان عمر از داروهای ضد ترومبوز برای پیشگیری از تکرار بیماری استفاده کنند. بررسی ژنتیکی در این افراد تغییری در روند درمان ایجاد نمی کند و توصیه نمی شود.

سوال: آیا مسافرت طولانی مدت و به ویژه هوایی هم عامل Provoked محسوب می شود؟

خیر. عوامل متعددی به عنوان زمینه ساز ایجاد ترومبوز مطرح شده اند. مانند مسافرت طولانی مدت یا مسافرت هوایی ، فشار خون بالا ، دیابت ، اضافه وزن و چاقی ، نارسایی قلبی ، داشتن بیماری کرونر قلب. این عوامل به قدرت عوامل اکتسابی که در بالا اشاره شد نیستند و اگر فردی با داشتن این عوامل دچار ترومبوز شود ، نشانگر قوی بودن زمینه ژنتیکی و بالا بودن استعداد وی برای تشکیل ترومبوز در آینده است. این افراد هم جزو گروه های Un-Provoked  هستند.